لطفا در مورد روایات زیر که در مورد شستن پا در وضو صحبت می کند و اعتبار انها توضیح بفرمایید
روایت اول :
مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ، عَنْ عَبْدِالله بْنِ الْمُنَبِّهِ، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُلْوَانَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ خَالِدٍ، عَنْ زَیْدِ بْنِ عَلِیٍّ، عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ قَالَ: «جَلَسْتُ أَتَوَضَّأُ وَأَقْبَلَ رَسُولُ‌الله حِینَ ابْتَدَأْتُ فِی الْوُضُوءِ. فَقَالَ لِی تَمَضْمَضْ وَاسْتَنْشِقْ وَاسْتَنَّ. ثُمَّ غَسَلْتُ وَجْهِی ثَلَاثاً. فَقَالَ قَدْ یُجْزِیکَ مِنْ ذَلِکَ الْمَرَّتَانِ. قَالَ فَغَسَلْتُ ذِرَاعَیَّ وَمَسَحْتُ بِرَأْسِی مَرَّتَیْنِ. فَقَالَ قَدْ یُجْزِیکَ مِنْ ذَلِکَ الْمَرَّةُ. وَغَسَلْتُ قَدَمَیَّ فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ خَلِّلْ مَا بَیْنَ الْأَصَابِعِ لَا تُخَلَّلْ بِالنَّارِ».
از امام زین‌العابدین، از امام حسین روایت است که امام علی فرمود: «نشسته بودم تا وضو بگیرم که رسولخدا به من فرمود: مضمضه و استنشاق کن و مسواک بزن. سپس سه‌بار صورتم را شستم و پیامبر فرمود: دو بار کفایت می‌کند. سپس دستم را شستم و سرم را دوبار مسح کردم. پیامبر فرمود: یک بار مسح کفایت می‌کند. سپس پاهایم را شستم. پیامبر فرمود: ای علی، بین انگشتان خود را نیز بشوی؛ تا از آتش، رهایی یابد»
(تهذیب‌الأحکام ج۱ ص۹۳)
توضیح :
این روایت دارای روات مجهول و ضعیف و سنی و زیدی است که شیعه عقایدش را از این اشخاص نمی گیزد
بررسی برخی از روات :
٣٥٤ عمرو بن [خالد] الواسطی
أبو خالد قر [جخ] بتری [کش] عامی.
تقی الدین حلی حسن بن علی. 1342. الرجال. تهران - ایران: دانشگاه تهران.
حتی ابن حجر عسقلانی از رجالیون مطرح نزد اهل سنت هم این راوی را تضعیف کرده و متر.ک می داند .
«فیه عمرو بن خالد الواسطی متروک، وقیل: کذاب.»
«المطالب العالیة محققا» (ج6/ ص129):
الحسین بن علوان الکلبی،
مولاهم ق [جش] کوفی عامی. (تقی الدین حلی 1342)
تقی الدین حلی حسن بن علی. 1342. الرجال. تهران - ایران: دانشگاه تهران.
خود مؤلّف تهذیب‌الأحکام یعنی شیخ طوسی رحمه‌الله هم ذیل این روایت متذکر شده که این روایت در مقام تقیّه است چراکه مسح پا در وضوء جزو احکام یقینی در مذهب اهل بیت است و روشن‌تر از آنست که به ذهن کسی تردیدی راه یابد
{انّ من المعلوم من مذهب الأئمّة(ع) مسح الرجلین فی الوضوء، دون غسلهما وذلک أشهر من أن یختلج أحداً فیه ریب}
(تهذیب الأحکام، ج۱، ص۹٤ )
روایت دوم :
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَیْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ : عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ علیه‌السلام قَالَ : سَأَلْتُهُ عَنِ الْأَقْطَعِ الْیَدِ وَالرِّجْلِ؟ قَالَ : «یَغْسِلُهُمَا».
محمد بن مسلم می گوید از امام محمّد باقر درمورد کسی‌که دست و (یا) پایش قطع شده، پرسیدم. ایشان فرمود : همان (باقیمانده‌ی) دست وپایش را بشویَد.
کافی ج۳ ص۲۹
توضیح :
این روایت در مورد شخصی است که دست و پایش قطع است ، لذا اساسا این روایت نمی تواند حکمی برای عموم مردم باشد در نتیجه اجنبی بما نحن فیه است .
ضمن اینکه برخی از علمای ما اینگونه شرح داده اند که تعبیر «یَغْسِلُهُمَا» لفظ غالب است در حالی که مراد شستن باقی مانده دست قطع شده و مسح باقیمانده پای مقطوع است.
والظاهر أن قوله یغسلهما محمول على التغلیب ، وأن المراد من هذه الأخبار أنه إذا قطع بعض الید وبعض الرجل بحیث لا یکون موضع الغسل والمسح کله مقطوعا بحیث یجب غسل ما بقی من الیدین ، ومسح ما بقی من الرجلین ،
روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه - محمد تقی المجلسی ( الأول ) - ج 1 ص 161
روایت سوم
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ؛ وَأَبُودَاوُدَ جَمِیعاً، عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَیُّوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی‌بَصِیرٍ : عَنْ أَبِی عَبْدِاللهِ قَالَ : «إِنْ نَسِیتَ مَسْحَ رَأْسِکَ حَتّى تَغْسِلَ رِجْلَیْکَ، فَامْسَحْ رَأْسَکَ، ثُمَّ اغْسِلْ رِجْلَیْکَ»
ابوبصیر می‌گوید : امام جعفر صادق فرمود : اگر مسح سر را فراموش کردی و پاهایت را شستی، باید دوباره مسح‌سر کنی و پاها را بشویی.
کافی ج۳ ص۳۵
توضیح :
این روایت از نظر سند منقطع است؛ زیرا «حسین بن سعید»، اصلاً «فضالة بن ایوب» را ملاقات نکرده تا بتواند از وی روایت نقل کند. از این رو ، از نظر شیعه این روایت اعتباری ندارد.
مرحوم نجاشی در خصوص این مطلب می‌نویسد:
فضالة بن أیوب الأزدی عربی صمیم ، سکن الأهواز ، روى عن موسى بن جعفر علیه السلام ، وکان ثقة فی حدیثه ، مستقیما فی دینه . له کتاب الصلاة . قال لی أبو الحسن البغدادی السورائی البزاز . قال لنا الحسین بن یزید السورائی : کل شئ تراه الحسین بن سعید عن فضالة ، فهو غلط ، إنما هو الحسین عن أخیه الحسن عن فضالة وکان یقول : إن الحسین بن سعید لم یلق فضالة ، ...
«فضالة بن ایوب ازدی از عرب های اصل ساکن اهواز بوده و از امام کاظم علیه السلام روایت نقل کرده است. وی در نقل روایت موثق و در دینش مستقیم بوده و دارای کتاب است. به نقل ابو الحسن بغدادی، حسین بن یزید سورایی گفته است: هرجا می‌بینی که حسین بن سعید از فضاله نقل کرده، اشتباه است؛ زیرا حسین از برادرش حسن و او از فضاله نقل کرده است. وی می‌گفت: حسین بن سعید اصلا فضاله را ملاقات نکرده است. ...»
النجاشی الأسدی الکوفی، ابوالعباس أحمد بن علی بن أحمد بن العباس (متوفاى450هـ)، فهرست أسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ص311، تحقیق: السید موسی الشبیری الزنجانی، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامی ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ.
بر فرض صحت سند روایت، این حدیث از روی تقیه و به خاطر حفظ جان شیعیان صادر شده است. مرحوم شیخ حر عاملی بعد از نقل روایت می‌نویسد:
أقول : غسل الرجلین محمول على التقیة لما مر .
«می‌گویم: شستن هر دو پا بر تقیه حمل شده است.»
الحر العاملی، محمد بن الحسن _متوفاى1104ق_، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج 1، ص 318، تحقیق و نشر: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، الطبعة: الثانیة، 1414هـ.
صاحب جواهر نیز مسح پاها را از ضروریات مذهب شیعه می‌داند و می‌فرماید:
من فروض الوضوء (مسح الرجلین) إجماعا عند الإمامیة محصلا ومنقولا، بل هو من ضروریات مذهبهم، وأخبارهم به متواترة، بل فی الانتصار أنها أکثر من عدد الرمل والحصى.
«از واجبات وضو مسح نمودن پاها است که دلیل آن در نزد امامیه اجماع محصل و منقول می‌باشد؛ بلکه بالاتر از آن، مسح نمودن از ضروریات مذهب شیعه است و روایات شیعه در باره آن متواتر است بلکه در کتاب «انتصار» آمده که روایات آن از تعداد ریگ ها و سنگریزهای بیابان بیشتر است.»
النجفی، الشیخ محمد حسن (متوفاى1266هـ)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج2، ص 206، تحقیق وتعلیق وتصحیح: محمود القوچانی، ناشر: دار الکتب الاسلامیة ـ تهران، الطبعة: السادسة، 1363ش
روایت چهارم :
مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِیدٍ الْمَدَائِنِیِّ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَى عَنْ أَبِی عَبْدِاللَّهِ فِی الرَّجُلِ یَتَوَضَّأُ الْوُضُوءَ کُلَّهُ إِلَّا رِجْلَیْهِ ثُمَّ یَخُوضُ الْمَاءَ بِهِمَا خَوْضاً قَالَ أَجْزَأَهُ ذَلِکَ.
عمّار بن موسی می‌گوید : از امام جعفر صادق پرسیدم : شخصی وضو می‌گیرد وتمام اجزای وضو را انجام می‌دهد، غیر از پاها.
سپس پاهایش را کاملاً در آب فرو می‌بَرَد. امام فرمود : همین کفایت می‌کند.
تهذیب‌الأحکام ج۱ ص۶۴
توضیح :
شیخ طوسی پس از نقل این روایت که راویان ان فطحی و غیر شیعه اثنی عشری هستند به عدم اعتبار ان در مقام عمل حتی در فرض قبول سند به خاطر تقیه ای بودن ان اشاره می کند و می نویسد :
فهذا الخبر محمول على حال التقیة ، فأمّا مع الاختیار فلا یجوز إلَّا المسح علیهما على ما بیّناه .
پس این خبر حمل بر تقیست ،پس در حال اختیار غیر از مسح بر پا ایز نیست بنابر انچه که سابقا بیان کردیم
الاستبصار - الشیخ الطوسی - ج 1 ص 65
به گفته شیخ طوسی در کتاب العدة، اگر راوی غیر از شیعیان اثنی عشری باشد و از دیگر فرق باشد و توثیقی داشته باشد در صورتی که روایتی صحیح برخلاف روایتش نباشد و امامیه برخلاف آن عمل نکرده باشد، به روایتش عمل می شود و الا از انها اخذ احکام و عقاید نمی شود
و إن کان هناک خبر آخر یخالفه من طریق الموثوقین، وجب إطراح ما اختصوا بروایته و العمل بما رواه الثقة.
العدة فی أصول الفقه نویسنده : الشیخ الطوسی جلد : 1 صفحه : 150
روایت پنجم
أَخْبَرَنَا مُحَمَّدٌ : حَدَّثَنِی مُوسَى : حَدَّثَنَا أَبِی عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً کَانَ یَقْرَأُ {وَامْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَأَرْجُلَکُمْ إِلَى الْکَعْبَیْنِ}. قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ : فَمَنْ ثَقَّلَ فَهُوَ غَسَلَ الْقَدَمَیْنِ، وَ مَنْ خَفَّفَ فَقَرَأَ {وَأَرْجُلِکُمْ} فَإِنَّمَا هُوَ مَسْحٌ عَلَى الْقَدَمَیْنِ.
امام جعفر صادق فرمود : حضرت علی، اینگونه قرائت می‌کرد : {وأرجلـَـکم}
سپس امام فرمود : هرکس با تثقیل، قرائت کند ، پاها را می‌شویَد. و اگر کسی {أرجلـِـکم} بخواند، مسح بر پاهاست.
الجعفریات ص۱۸
توضیح ؛
این حدیث از کتابی است که پس از صد ها سال که نسخه ای از کتاب جعفریات در دست علما نبود در زمان مرحوم محدث نوری در هند ادعا شد که همان کتاب جعفریات ابوعلی محمد بن اشعث کوفی است و این نسخه و کتاب ادعا شده قابل اعتماد نیست چون اولا ابن طاووس که اصل این کتاب در دسترسش بوده ، و جعفریات را «هی الف حدیث» معرفی می کند یعنی ۱۰۰۰ حدیث داشته در حالی که این کتاب جعفریات بیش از 1600 حدیث دارد و قطعاً واسطه ها این کتاب مورد ادعای جعفریات را نقل کرده اند و معلوم نیست چه کسانی بوده اند و تنها اسم هایی گمنام نام برده شده است ، و جعفریات کتابی است که محمد بن محمد بن أشعث کوفی از موسی بن اسماعیل بن موسی بن جعفر علیهما السلام نقل می کند؛ که نظر ایت الله خویی در مورد اسماعیل این است که توثیقی برای او نمی شناسم . و ایت الله سیستانی هم این کتابی که ادعا شده کتاب جعفریات است را قابل استناد نمی دانند مگر این که شاهدی از روایات معتبره امامیه داشته باشد .
